Πηγή Κουκάς: Βιότοπος

βρύει μύρον | essence gush

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η πρόταση αφορά τη δημιουργία εκδρομικού χώρου στην περιοχή του βιότοπου γύρω από την πηγή της Κουκάς. Περιλαμβάνει την ένταξη υπαίθριου αμφιθεάτρου, αποβάθρας περιπάτου και στάσης, χώρου υπαίθριας μαγειρικής, και χώρου στάθμευσης σε ένα πεδίο εμβαδού πέντε χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων. Ο στόχος της ανάπτυξης είναι να αναδείξει και να προβάλει τόσο την ιστορικότητα της περιοχής, όσο και το εύρος της χλωρίδας και της πανίδας της, για να συμβάλει στην καθιέρωση της Κουκάς ως διαχρονικό, και κοινωνικά ωφέλιμο προορισμό.

Β. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

Με αναφορά του στο «Χρονικόν», ο Λεόντιος Μαχαιράς μεταφέρει τη μαρτυρία σύμφωνα με την οποία ο σταυρός της Κουκάς αναβλύζει αρωματικό εκκλησιαστικό έλαιο: «ὁμοίως εὑρίσκεται ὁ σταυρός... τοῦ λεγομένου Κοκᾶ, ὃπου βρύει μύρον» (Παυλίδης Άντρος – επιμέλεια, 1995, Χρονικόν, Λεόντιος Μαχαιράς, β’ έκδοση, Λευκωσία, σελίδα 34). Ο σταυρός, το θεολογικό σύμβολο συμφιλίωσης του ανθρώπου με τη φύση του, αποδεικνύει την αγάπη του θεού προς εκείνον. Στα πυθαγόρεια χρόνια, η Ελληνική τετρακτύς, ο σταυρός με τα τέσσερα ίσα σε μήκος σκέλη, αποτελεί την αρμονική σύζευξη των τεσσάρων φυσικών στοιχείων: αέρας, φωτιά, νερό, γη. Σε άλλο πεδίο, ως το αριθμητικό σύμβολο της πρόσθεσης, ο σταυρός κομίζει αποκλειστικά θετικές συνεκδοχές. Με κάθε τρόπο, το ίδιο το σύμβολο της κοινότητας της Κουκάς αποτελεί αναφορά στον εορτασμό της ζωής μέσα στη φύση και την περιοδική της τελετουργία.

Στο ζωοδόχο σημείο του ανάγλυφου της κοινότητας, η ιστορική Πηγή Κουκάς, αναβλύζει ύδωρ το οποίο ακολουθεί την κατεύθυνση που του δίνεται από τη διαμόρφωση της γης, και πριν φτάσει στους ταμιευτήρες, ενεργοποιεί μία ολόκληρη κοιλάδα αρχίζοντας από το ξέφωτο δίπλα από την Πηγή. Στην περιοχή άμεσης απορροής της τελευταίας παρουσιάζεται αυτοφυής, υπό μορφή χαμηλής βλάστησης, ένας εκτενής δειγματοχώρος βοτανικού, κυρίως, περιεχομένου. Το εύρος του είναι δυνατό να αποτελέσει πεδίο ενημέρωσης και εμπλουτισμού των συνηθειών ευεξίας του επισκέπτη. Για αυτό το λόγο, πρωταρχικός στόχος της αρχιτεκτονικής πρότασης είναι να αναδειχθεί, την ίδια στιγμή που θα προστατευθεί από το βάδισμα των περιπατητών και επισκεπτών. Το κοινωνικό όφελος των παραστατικών και ερμηνευτικών τεχνών (δράμα, χορός, μουσική, και ο συνδυασμός τους) εντάσσεται στην εξίσωση, με σκοπό να φιλοξενήσει τη δημοκρατική ανάσα της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Τη συμβολική σύσταση της τετρακτύδας συμπληρώνει, αντιπροσωπεύοντας τη φωτιά, η διευκόλυνση του υπαίθριου χώρου προετοιμασίας φαγητού, κάνοντας, ταυτόχρονα, μνεία στην τακτική Μεσογειακή συνήθεια της υπαίθριας μαγειρικής και εστίασης.

Με κύρια εφόρμηση το συμβολισμό γύρω από τον ισοσκελή σταυρό, στην πρόταση για τον εκδρομικό χώρο «Πηγή Κουκάς: Βιότοπος» προστατεύονται, αναδεικνύονται, και συνδυάζονται κυριολεκτικά, και μεταφορικά, τα στοιχεία της φύσης ως αφορμή για ευεξία και κοινωνικοποίηση. Η διαμόρφωσή του επιχειρεί να καθιερώσει την κοινότητα ως πόλο αναφοράς και συνάντησης.

Γ. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΟΥ

Για την επίτευξη των στόχων της πρότασης, η επίλυση προσεγγίζεται ως συνδυασμός του συγκειμένου και περιβάλλοντος χώρου, με την κοινοτική πρόθεση. Προτεραιότητα αποτελεί ο τόπος, ως φυσική, αλλά και ως πολιτισμική διαμόρφωση.

1. Περιοχή επέμβασης

Η κοινότητα της Κουκάς βρίσκεται 30 χιλιόμετρα Βορειοδυτικά της πόλης της Λεμεσού, ενώ περιτριγυρίζεται από τα χωριά Κοιλάνι, Πέρα-Πεδί, Συλίκου, Μονιάτης, Σαϊττάς, και Τριμίκλινη. Περιλαμβάνεται στα κρασοχώρια της επαρχίας Λεμεσού και στην επικράτειά της φύονται αμπέλια, κωνοφόρα, και δρύες. Ανατολικά του οικισμού του χωριού, γύρω στα 50 μέτρα από τον οδικό άξονα που συνδέει το Πέρα-Πεδί με την Κουκά, βρίσκεται η Πηγή Κουκάς, το πόσιμο νερό της οποίας ακολουθεί μία φυσική ρεματιά την οποία εμπλουτίζει με ποικιλία χαμηλής βλάστησης προτού ποτίσει την υποκείμενη κοιλάδα. Πέραν της αυτοφυούς βλάστησης, στην άμεση γειτονία της πηγής έχουν φυτευτεί μερικές συστάδες πλατάνων, οι οποίες με την πυκνότητά τους επιτυγχάνουν πλήρη σκίαση της υποκείμενης περιοχής τους, καθιστώντας την ιδανική για ξεκούραση, ανασκόπηση, και κοινωνικοποίηση.

2. Στοιχεία πεδίου

Το πεδίο επέμβασης είναι μέρος του τεμαχίου με αριθμό 864, το οποίο έχει εμβαδόν μεγαλύτερο από σαράντα χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα και εμπίπτει σε πολεοδομική ζώνη γεωργικής χρήσης, με δυνατότητα ανάπτυξης μόλις 10%. Συνορεύει, όμως, με οικιστικές ζώνες, ενώ υπάρχει εγγεγραμμένος δρόμος, του οποίου η κατασκευή δεν έχει εκτελεστεί πλήρως μέχρι σήμερα.

3. Ισχύουσα Νομοθεσία

Ο προτεινόμενος σχεδιασμός αποτελεί ήπιας μορφής διευκόλυνση ανάπτυξης και ψυχαγωγίας, την ίδια στιγμή που περιλαμβάνει μικρής έκτασης πολιτιστική υποδομή. Ως εκ του περιεχομένου του, κρίνονται από την ισχύουσα νομοθεσία αναγκαίες οι διαβουλεύσεις με το Υπουργείο Τουρισμού, το Υπουργείο Παιδεία και Πολιτισμού, την Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου, το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, το Τμήμα Δημοσίων Έργων, την Πυροσβεστική Υπηρεσία, και το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας. Απαιτούνται, επίσης, διαβουλεύσεις με το Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας, όσον αφορά την προσπέλαση, το βασικό και δευτερεύων οδικό δίκτυο, και τα γειτονικά ρυθμιστικά σχέδια/ έργα. Λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά της πρότασης, η μελετητική ομάδα κρίνει αναγκαίες τις επιπρόσθετες διαβουλεύσεις με το Τμήμα Περιβάλλοντος, τον Προϊστάμενο του Ταμείου Θήρας, αλλά και το Τμήμα Γεωργίας.

Δ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ

Στο στάδιο της προμελέτης διερευνάται η πρόθεση της κοινοτικής αρχής για τη συμπερίληψη των λειτουργιών υπό συζήτηση στο διαθέσιμο πεδίο, εκτιμείται το προκαταρκτικό κόστος κατασκευής, συγκροτείται βιώσιμη πρόταση με δυνατότητα κλιμακωτής ανάπτυξης, και λαμβάνεται υπόψη η επίδραση του προτεινόμενου έργου στην περιοχή. Αναγνωρίζοντας τα πολεοδομικά, κτηματολογικά, και υφιστάμενα οικοδομικά χαρακτηριστικά της Πηγής Κουκάς, δίδεται η προγραμματική περιγραφή του έργου, στοχεύοντας στη διαβούλευση με τα αρμόδια σώματα για τη βέλτιστη ροή του. Σε συνεργασία με το Κοινοτικό Συμβούλιο Κουκάς, και ειδικά τον πρόεδρό του, κ. Μιχάλη Γεωργιάδη, η προμελέτη εμβαθύνει τον αντικειμενικό σκοπό του έργου σε θέματα ποιότητας, αποτελέσματος, απόδοσης, και αειφορίας.

Καταρτίζεται προκαταρκτική μελετητική ομάδα, της οποίας η σύσταση θα περιλάβει επιπλέον συμβούλους, ενώ αποτελείται σε πρώτη φάση από τους εξής: Αρχιτεκτονική Ομάδα - do:gma: Γεώργιος Μακρίδης – Συντονισμός, Κωνσταντίνα Βοσκαρίδου – Αρχιτέκτονας Έργου, Κωνσταντίνα Χαραλάμπους – Αρχιτέκτονας Έρευνας Έργου, Στέλιος Μακρίδης – Τεχνικός Σύμβουλος, Έλενα Πηλλακούρη – Αρχιτέκτονας, Αντωνία Γεωργίου – Αρχιτέκτονας, Manca Šega – Αρχιτέκτονας Τοπίου, Σύμβουλος Πολιτικός Μηχανικός: Μίλτος Βοσκαρίδης, και Σύμβουλοι Μηχανικοί για Μηχανολογικά, Ηλεκτρολογικά και Ενεργειακά θέματα: Κυριάκος Καραντώνης Σύμβουλοι Μηχανικοί ΕΠΕ.

Για την ολοκλήρωση της μελετητικής και συμβουλευτικής ομάδας θα ενσωματωθούν στον υφιστάμενο κορμό σύμβουλοι, και μελετητές, σε θέματα προμέτρησης και επιμέτρησης ποσοτήτων, φωτισμού, ήχου, περιβάλλοντος, ή/και άλλοι ειδικοί για τον εμπλουτισμό της μελέτης και της κατασκευής του έργου.

Στην παρούσα προμελέτη παρουσιάζεται πλήρης η σχηματική πρόταση υπό μορφή κάτοψης, τομών, όψεων, και τρισδιάστατης απεικόνισης, αλλά και κειμένου, ανάλυσης, και εκτίμησης κατασκευαστικού κόστους. Το δελτίο παρουσίασης αποτελεί αφορμή για συζήτηση και εμβάθυνση του αντικειμενικού σκοπού του έργου.

1. Χωροθέτηση

Η πρόσβαση στο βιότοπο από το οδικό δίκτυο από Δυτικά προς Ανατολικά και η θέση του βιότοπου σε σχέση με την πηγή – βρίσκεται στο Ανατολικό άκρο του πεδίου, Ανατολικά της πηγής – καθορίζει την αλληλουχία των χρήσεων, και επομένως τη χωροθέτηση της πρότασης. Ο επισκέπτης που θα φτάσει πεζός, ή με όχημα, ερχόμενος από τον οικισμό της Κουκάς, θα συναντήσει πρώτα το χώρο στάθμευσης, έπειτα τον καλυμμένο χώρο υπαίθριας μαγειρικής, κατόπιν το μικρό αμφιθέατρο γύρω από την πηγή νερού, και στη συνέχεια τη διαδρομή περιπάτου και στάσης, με τη μορφή της αποβάθρας πάνω από το έδαφος του βιότοπου, αλλά κάτω από τη σκιά των δέντρων. Οι χρήσεις σχεδιάζονται σε μικρή απόσταση μεταξύ τους και συνδέονται με μικρές διαδρομές υπό ελαφριά κλίση, με σκοπό τη θεώρησή τους ως ενότητα, τη φιλοξενία του μέγιστου δυνατού αριθμού ατόμων, αλλά και τη συμπερίληψη όλων των πιθανών χρηστών.

2. Ανάλυση Στοιχείων – Βασικών Αξόνων Σχεδιασμού

Εκμεταλλευόμενος το επικλινές του πεδίου, ο σχεδιασμός επωφελείται με κλιμακωτή ανάπτυξη του εκδρομικού χώρου. Θέλοντας να περιορίσει τη χρήση μηχανοκίνητων οχημάτων σε μικρό «βάθος» σε σχέση με την περιοχή πρόσβασής τους, και για να διευκολύνει τη μεταφορά μαγειρικών σκευών προς τον καλυμμένο χώρο υπαίθριας μαγειρικής, ο χώρος στάθμευσης αποτελεί την πρώτη επαφή του επισκέπτη με το έργο, τοποθετημένος ακριβώς δίπλα από το χώρο μαγειρικής. Οι επισκέπτες είναι δυνατό να παρακάμψουν τους δύο υπηρεσιακούς χώρους και να προχωρήσουν κατά μήκος του οδικού δικτύου μέχρι να προσεγγίσουν το κεντρικό σημείο αναφοράς του εκδρομικού χώρου: την πηγή της Κουκάς, η οποία περιβάλλεται από το αμφιθέατρο. Η πλατεία, συνδέεται με τις εκατέρωθεν χρήσεις (καλυμμένος χώρος μαγειρικής και χώρος στάθμευσης στα Δυτικά, και αποβάθρα βιότοπου στα Ανατολικά) με επικλινείς και κλιμακωτές επιφάνειες. Η απρόσκοπτη ροή πεζών και τροχοκαθισμάτων από, και προς, τα διακριτά τμήματα της πρότασης, καθώς και η ανάπτυξη της απαιτούμενης υποδομής με διατρήσεις, ή ελιγμούς στη χάραξη, για τη διατήρηση των υφιστάμενων δέντρων είναι οι βασικοί άξονες του σχεδιασμού.

3. Κτηριολογικό Πρόγραμμα

Η πρόταση περιλαμβάνει 4 διακριτές ενότητες, ως εξής: (α) Χώρος Στάθμευσης: περιλαμβάνει χώρους στάθμευσης για οχήματα ατόμων με αναπηρία, και μικρό λεωφορείο, (β) Υπόστεγο υπαίθριας μαγειρικής: περιλαμβάνει χώρο ψησίματος, χώρο καθαρισμού και περιθώριο κυκλοφορίας περιμετρικά της καλυμμένης περιοχής, (γ) Αμφιθέατρο: γύρω από την υφιστάμενη διαμόρφωση της πηγής – περιλαμβάνει αποθηκευτικό και υπηρεσιακό χώρο με ελεγχόμενη πρόσβαση κάτω από την κλιμάκωση των θέσεων του κοινού, και (δ) Αποβάθρα: συνδέεται με το αμφιθέατρο και τον παρακείμενο οδικό άξονα, περιλαμβάνει διαδρομές και στάσεις (εστίασης, παρατήρησης) που διευκολύνουν την ασφαλή διάδραση με το βιότοπο (ρεματιά, βοτανικός δειγματοχώρος, δέντρα, ενδεχόμενη πανίδα), την ίδια στιγμή που τον προστατεύουν, αλλά και χώρο υγιεινής με τις απαραίτητες διευκολύνσεις για όλους τους επισκέπτες.

4. Λειτουργία – Διάταξη Χώρων

Η αποβάθρα του εκδρομικού χώρου λειτουργεί αποκλειστικά με φυσικό φωτισμό και με αδιαπραγμάτευτη συνθήκη το σεβασμό των χρηστών για το περιβάλλον. Ως εκ τούτου, εξοπλίζεται με επίπλωση που διευκολύνει την υπαίθρια εστίαση και τη διατήρηση της καθαριότητας του χώρου. Κατ’ επέκταση, διαμορφώνεται ώστε να δημιουργηθούν σημεία συγκέντρωσης, αλλά και περιοχές περισυλλογής, με ή χωρίς στάση, εσωστρεφή (συγκεντρωμένα εσωτερικά), και εξωστρεφή (προς την κοιλάδα). Το θέατρο παρέχει την υποδομή καλλιτεχνικής παράστασης, αλλά και συναθροίσεων, ανεπίσημων συγκεντρώσεων, ή συζητήσεων, ακόμη και παιχνιδιού. Η θέση του καθιστά την πηγή ως το κεντρικό σημείο του έργου, και από την πλατεία του είναι ορατή η κοινότητα, αλλά και το έργο καθαυτό. Η προοπτική της αμφιθέασης εμφανίζεται, με αυτή την ευκαιρία, ως στοιχείο συνεκτικότητας και πραγμάτωσης. Κάτω από το υπόστεγο ετοιμασίας του φαγητού, δίνεται η αφορμή για συνύπαρξη, αλληλοεξυπηρέτηση, και ανταλλαγή. Κάθε μία από τις διαδρομές που αρχίζουν, ή καταλήγουν, εκεί συμβάλλει στην κατανόηση, την εκτίμηση, και την αγάπη μεταξύ των ανθρώπων και της φύσης. Ο χώρος στάθμευσης, όντας στο ψηλότερο σημείο του πεδίου, προσφέρει την ευκαιρία εισαγωγής στο έργο, την ίδια στιγμή που δίνει στον πεζό την ευκαιρία του αποχαιρετισμού. Ο στόχος, βεβαίως, είναι να υπάρχει η υπόσχεση για επόμενη επίσκεψη.

5. Ασφάλεια – Προσβασιμότητα

Οι επιφάνειες κίνησης, επικλινείς και κλιμακωτές, φέρουν καθολικά κιγκλιδώματα ασφαλείας, τόσο για την ασφάλεια των επισκεπτών, όσο και για τη διατήρηση του βιότοπου. Οι επικλινείς επιφάνειες διατηρούν χαμηλή κλίση, ενώ σχεδιάζονται οι απαραίτητες σημάνσεις, ώστε τα άτομα με αναπηρία να μπορούν να περιηγηθούν στον εκδρομικό χώρο με την ελάχιστη δυνατή όχληση.

Ε. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η ένταξη της πρότασης στο τοπίο διευκολύνεται με τη διάταξή του, την αφθονία και τον πλουραλισμό της διαθέσιμης φύσης, αλλά και το ανάγλυφό του. Ενισχύεται, όμως, και από τη χρήση κατάλληλων υλικών, ει δυνατόν πιο κοντά στο ίδιο το τοπίο, αλλά και από την εφαρμογή μεθόδων κατασκευής που θα σεβαστούν την τοποθεσία και το περιεχόμενό της.

1. Ύλη

Γίνεται επιλογή υλικών με κριτήρια το σεβασμό προς το άμεσο περιβάλλον, την αντοχή στη φθορά, την ασφάλεια, την αειφορία, και το κόστος κατασκευής και συντήρησης. Για τις οριζόντιες επιφάνειες στα δάπεδα επιλέγονται υλικά, ή διαμορφώσεις, που να επιτρέπουν την άμεση απορροή, ώστε να επιστρέφεται το συντομότερο δυνατό το νερό της βροχής και του καθαρισμού στο έδαφος. Κυριαρχεί, με αυτό τον τρόπο, η πλακόστρωση με την πέτρα της περιοχής, ενώ στις επικλινείς επιφάνειες προτείνεται κατάστρωμα σκληρής ξυλείας στις ευθείες διαδρομές, και μεταλλική εσχάρα στις συνδέσεις και τις διαμορφώσεις γύρω από κορμούς δέντρων. Κιγκλιδώματα και κατασκευές των οποίων ο προορισμός είναι η ασφάλεια και η σηματοδότηση γίνονται από μέταλλο υψηλής ποιότητας γαλβανισμού, και βάφονται σε χρώμα που να αφομοιώνει τα κυρίαρχα χρώματα που χρησιμοποιούνται στην ευρύτερη περιοχή. Κουπαστές, καθίσματα, πλάτες και οριζόντιες επιφάνειες επίπλων γίνονται από ξυλεία.

2. Κατασκευή

Ο φέροντας οργανισμός του αμφιθεάτρου, και των χώρων υγιεινής, γίνεται από οπλισμένο σκυρόδεμα, ενώ ο φέροντας οργανισμός του υποστέγου, και της αποβάθρας, γίνεται από οικοδομικό χάλυβα (με θεμελίωση από μεμονωμένα πέδιλα οπλισμένου σκυροδέματος). Η αποβάθρα, σε όλο της το μήκος, αποτελεί το σημείο αναφοράς της πρότασης, και είναι επιφορτισμένη με τον περίπλοκο ρόλο της κυκλοφορίας πάνω από το έδαφος και κάτω από τα δέντρα, της απαλής μεμονωμένης έδρασης στο ξεχωριστό – λόγω βλάστησης –  έδαφος,  της εναλλαγής ανθεκτικού και οικείου υλικού, και της προσαρμογής μεταξύ συνθήκης κίνησης και συνθήκης στάσης. Ως αποτέλεσμα των χαρακτηριστικών αυτών, η ανάλυση της κατασκευής της μπαίνει στη συλλογιστική της πρότασης από το στάδιο της προμελέτης.

3. Βιοκλιματική Αντιμετώπιση – Αειφορία

Αποτελεί τον αυτοσκοπό του έργου να προαχθεί η σημασία του περιβάλλοντος, και να ενισχυθεί η θετική κατεύθυνση που έχει πάρει η διαδικασία προστασίας και διατήρησής του τα τελευταία χρόνια. Το έργο αντλεί την ελάχιστη ενέργεια που απαιτεί για τη λειτουργία του από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, δηλαδή φωτοβολταϊκά πλαίσια τοποθετημένα στρατηγικά στην κοινότητα ώστε να μην αποτελούν οπτική οχληρία. Επιπλέον, παρέχοντας περιοδική – χρονολογικά – επιτόπου ενημέρωση για τη χλωρίδα και την πανίδα του βιοτόπου, το έργο επιτυγχάνει την ενημέρωση για τις φυσικές πηγές ευεξίας, και πρόληψης, όσον αφορά τον ανθρώπινο οργανισμό, αναδεικνύοντας το βοτανικό πλούτο σε φαρμακείο της φύσης. Η δυνατότητα του έργου για μικρές εκδηλώσεις διευκολύνει τη μετάδοση των ιδεών και συναισθημάτων, με τον ίδιο τρόπο που διευκολύνονται οι ανθρώπινες σχέσεις με τη συνύπαρξη, και με τη φύση. Το να καταστεί πόλος έλξης για επισκέπτες, μεμονωμένα, ή σε ομάδες, ενισχύει τη σημασία της κοινότητας, και των ευρύτερων τοπικών κοινοτήτων, με τρόπο ώστε η παρουσία τους να αποτελεί παρακαταθήκη για την ιστορία και την κοινωνία.

ΣΤ. ΣΥΝΟΨΗ

Φροντίζοντας για τη διατήρηση, και την ανάδειξη της σημασίας, του φυσικού πλούτου, με ταυτόχρονη καθιέρωση της ορεινής κοινότητας της Κουκάς ως διαχρονικό προορισμό, η σχεδιαστική πρόταση διαμόρφωσης του βιότοπου της πηγής φιλοδοξεί να παρέχει την κοινωνική αφορμή για τη συζήτηση που αφορά τη βιωσιμότητα του φυσικού περιβάλλοντος, και του πολιτισμικού δυναμικού των ορεινών περιοχών. Είναι στην πρόθεσή της να αποτελέσει κόμβο στην ευρύτερη θεώρηση της Κύπρου ως δίκτυο ιστορίας, πολιτισμού, και τέχνης.